Max Factor - ze Zduńskiej Woli do Los Angeles
Max Factor Senior nie brzmi specjalnie jak polskie lub żydowskie nazwisko, ale Maksymilian Faktor vel Faktorowicz już zdecydowanie tak! Założyciel słynnego przedsiębiorstwa, które słynie z kreowania i produkcji kosmetyków, urodził się w 1872 r. w żydowskiej rodzinie mieszkającej w Zduńskiej Woli. Koleje jego życia prowadziły przez Moskwę, gdzie charakteryzował aktorów Cesarskiego Teatru Imperialnego, aż do Los Angeles, gdzie wkrótce zaczął pracować jako charakteryzator w Hollywood. Z czasem wiodło mu się coraz lepiej: to on zainicjował pakowanie kosmetyków do tubek i jako pierwszy posługiwał wyrażeniem ‘’make-up’’. To dzięki niemu charakteryzacja filmowa stała się w pełni profesjonalną dziedziną. W 1929 r. otrzymał Oscara. Jakie jeszcze sukcesy ma za sobą Maksymilian Faktorowicz urodzony w Zduńskiej Woli? Poza kolejnymi seriami kosmetyków, wydawanych od 1909 r., zasłynął szczególnym wyczuciem tego, jak ujęcie kamery wpływa na postrzeganie postaci. To z jego pomysłów korzystały takie gwiazdy, jak Rita Haywort czy Rudolf Valentino.
Warner Brothers, czyli bracia Wrona?
Polacy mieli też ogromny wpływ na rozwój sztuki filmowej, chociaż nie zawsze się o tym pamięta. Nie chodzi tutaj o Andrzeja Wajdę czy Janusza Kamińskiego, ale o braci Wrona, czyli… Warner. Założone w 1923 r. przedsiębiorstwo ‘’Warner Bros’’ zasłynęło m. in. wprowadzeniem dźwięku do kin i produkcją słynnej ‘’Casablanki’’. Założyciele przedsiębiorstwa wywodzili się z Krasnosielca pod Ostrołęką. To tutaj, w żydowskiej rodzinie, urodził się Benjamin Warner, protoplasta rodu, który wyemigrował za pracą do Stanów Zjednoczonych. Spośród czterech założycieli wytwórni - Alberta, Sama, Harry’ego i Jacka, trzech pierwszych przyszło na świat na Mazowszu jako Aaron, Szmul i Hirsz. Żeby kupić pierwszy projektor, zastawili konia o imieniu Bon i sprzedali zegarek ojca. Dwadzieścia lat później założyli wytwórnię filmową, która jest teraz jedną z największych na świecie.
Przypuszcza się, że prawdziwe nazwisko Benjamina, który emigrował za ocean, mogło brzmieć Wrona lub Wonsal.
Róża Luksemburg - internacjonalistka urodzona w Zamościu
Niewątpliwie wśród kobiet XX w. Róża Luksemburg zajmowała szczególne miejsce - pacyfistka, ekonomistka i filozof, ale też radykalna aktywistka komunistyczna (choć nie zawsze przychylna bolszewikom). Trudno obok tej postaci przejść obojętnie, jej oceny są zaś bardzo różne. Z pewnością z nie była zwolenniczką niepodległości Polski, z kulturą żydowską też się nie utożsamiała. Została wychowana w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, ale żyła na pograniczu kultur polskiej i niemieckiej. Niekiedy w swojej publicystyce broniła prawa Polaków do własnego języka, ale pozostawała internacjonalistką.
Róża Luksemburg w 1895 roku Unknown photographer around 1895-1900, Public domain, via Wikimedia Commons
Ludwik Zamenhof i esperanto
Nie tak wiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że Ludwik Zamenhof, lekarz okulista owładnięty misją stworzenia międzynarodowego języka, był polskim lekarzem okulistą żydowskiego pochodzenia. Urodził się jako Eliezer Lewi Samenhof w Białymstoku (1859). Jego życiowym sukcesem było zainicjowanie języka esperanto. Osiem razy był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla.
Ludwik Zamenhof i esperantyści pod pomnikiem Mickiewicza, Kraków, 11-18.08.1912 r. w ujęciu Johna Mabona Wardena fot. Magdalena Płońska/materiały Centrum im. Zamenhofa
Feliks Dzierżyński - czerwony morderca i polski szlachcic
Chociaż Feliks Dzierżyński kojarzony jest przede wszystkim z Rosją Sowiecką i bolszewikami, to słynny "czerwony kat" i twórca siejącej terror tajnej policji Czeka urodził się ze starej polsko - litewskiej szlachty. Jego ojciec Edmund był nauczycielem fizyki, zaś brat Władysław został słynnym polskim neurologiem i psychiatrą, który służył w Wojsku Polskim w stopniu pułkownika. Sam Feliks miał w młodości pisać wiersze, grać na fortepianie utwory Moniuszki i Chopina, uczył się polskiej historii i literatury potajemnie i nic nie wskazywało na to, że jego przyszłe poglądy i działania będą tak daleko odbiegać od patriotycznego wychowania, w jakim wzrastał. Do bolszewików ideologicznie zbliżył się już jako młody mężczyzna, w trakcie emigracji na terenie Niemiec. Od 1906 r. zafascynowany ideami Włodzimierza Lenina. Prawdziwą karierę rozpoczął podczas rewolucji lutowej 1917 r. w Rosji, gdzie poparł bolszewików i szybko znalazł się wśród władz partii. W latach 1917 - 1926 kierował Nadzwyczajną Komisją ds. Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Czeka). Był jednym z głównych odpowiedzialnych za wprowadzanie czerwonego terroru w Rosji Sowieckiej.
Członkowie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski, w centrum: Iwan Skworcow, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon. Początek sierpnia 1920 r. Fot.. POLONA
Pola Negri - córka Polski i Słowaka
Z pewnością trudno wyobrazić sobie, żeby ta gwiazda niemego kina zrobiła wielką karierę jako Apolonia Chalupec, ale tak właśnie nazywała się w rzeczywistości Pola Negri. Pochodziła z Lipna w dzisiejszym województwie kujawsko - pomorskim, była córką Polski i Słowaka.
Zbigniew Brzeziński - doradca prezydenta USA
Politolog, sowietolog i dyplomata, doradca ds bezpieczeństwa publicznego USA i bliski współpracownik prezydenta Jimmy’ego Cartera - to tylko niektóre zasługi Zbigniewa Brzezińskiego (1928 - 2017). Człowiek, który odegrał wielką rolę w normalizacji stosunków USA z Chińską Republiką Ludową, wsparciu ‘’Solidarności’’ w Polsce i mudżahedinów w Afganistanie urodził się w Warszawie jako syn polskiego dyplomaty. W wieku dziesięciu lat wyjechał z rodzicami do Kanady.
